به پایگاه اطلاع رسانی طبيب خراسان | اولين سامانه جامع اطلاع رساني مكاتب طبی كل نگر ايران خوش آمدید.

سومين شاخه طب نظري به بحث درباره «دلايل و علايم» می‌پردازد كه با كمك آنها مي‌توان به شناخت مزاج‌های صحّی (سالم) و همچنین شناخت بیماری‌ها دست يافت. بدین معناکه علائم در پزشکی آن چیزی است که به واسطه آن بر حالتی از حالات بدن (صحت، مرض یا حالات متوسطه) استدلال می شود.
به كمك دلایل و علایم مي‌توان مزاج افراد را شناخت. البته برای رسیدن به نتیجه صحیح، درنظرگرفتن همه علایم در كنار هم ضروري است و نباید سهل‌انگارانه و با يكي دو علامت به داوری پرداخت. بر این اساس، اگر پس از دریافت علایم، فرد سالم تشخیص داده شود، تدابير صحّي (سته ضروريه و...) برای حفظ سلامت وی توصيه می‌شود؛ و اگر بيمار باشد می‌توان به سبب‌های بیماری وی پي برد و با توجه به شرایط، بیماری را تدبیر نمود.

تقسیم‌بندی علایم: هم به نشانه‌های تندرستی و هم به نشانه‌های بیماری علامت می‌گویند. علایم بر عملکرد صحیح اعضاء بدن انسان و یا بروز اختلال در آن دلالت می‌کنند.
این نشانه‌ها بر دو نوع هستند: علایم ذهنی، و علایم عینی.
علایم ذهنی: یعنی نشانه‌هایی که خود بیمار می‌تواند احساس ‌کند و در‌یابد، و پزشک ابزار مستقیمی برای دریافت آنها ندارد مانند احساس خارش بدن، یا سوزش معده، یا دردهای گوناگون در بیمار. علایم ذهنی گاه به‌صورت شکایت اصلی بیمار مطرح می‌شوند.
علایم عینی: یعنی نشانه‌هایی که طبیب در طی معاینه وجودشان را تشخیص می‌دهد، مانند سرخی و زردی زبان، یا وضعیت نبض. پزشک بر اساس علایم عینی و به کمک علایم ذهنی بیمار می‌تواند بر شرایط قبلی، فعلی، علت بیماری و پیش‌آگهی آن استدلال کند.
همچنین تقسیم بندی دیگری نیز وجود دارد:
مذکر: علامتی است که بر زمان ماضی دلالت می کند مانند تری بدن و نبض موجی و ضعیف که نشان می دهد مدتی قبل بیمار عرق کرده است
دال: علامتی که بر زمان حال دلالت می کند مثل حرارت ملمس و سرعت نبض که نشانه تب فعلی بیمار است.
تقدمه المعرفه: علامتی است که دلالت بر حال آینده بیمار می کند مانند لرزش لب پایین بیمار که نشانه بروز قی است.
در این مبحث به بخش های زیر پرداخته می شود:
نشانه‌های کلی مزاج جبلّی یا مادرزادی
علایم غلبة اخلاط چهارگانه،
نبض
ادرار
البته نشانه های زبان، مدفوع، عرق، خلط دهان نیز جز موارد مورد توجه طبیب برای تشخیص هستند، دز صورت تمایل به مطالعه بیشتر می توانید به کتب مرجع طب سنتی از جمله خلاصه الحکمه یا مفرح القلوب مراجعه نمایید.
باید توجه داشت که بسیاری از نشانه‌هایی که گفته می‌شود، علایم طبیعی و ذاتی افراد هستند و تا زمانی که موجب اختلال عملکرد در شخص نشوند بیماری محسوب نمی‌گردند
منابع:
کتاب مروری بر کلیات طب سنتی ایران
خلاصه الحکمه
مفرح القلوب