به پایگاه اطلاع رسانی طبيب خراسان | اولين سامانه جامع اطلاع رساني مكاتب طبی كل نگر ايران خوش آمدید.

تاريخچه: به گفته ابن سينا در گذشته كندر را از شهري به همين نام مي‌آوردند و چون در مسير دريا دچار طوفان و خطر شكستگي و غرق كشتي بوده به جزيره‌اي بر سر راه به نام (مرباط) پناه مي‌بردند از اين رو در برخي ماخذ كندر را  به نام مرباط يا كندر مرباطي ذكر شده است .
ريخت شناسي: كندر بومي ايران نبوده و در منابع از آن درخت يا درختچه  ذكر شده كه طول آن تا 9 متري مي‌رسد. برگهاي آن شبيه مركبات و بصورت متقابل با حاشيه‌اي اره‌اي و بيضي شكل و متقابل در برخي از ماخذ از برگهاي آن مانند برگ مورد و از دانه آن به مانند دانه مورد ياد شده.
پوست تنه اين درخت كاغذي به رنگ قهوه‌اي روشن تا تمايل به رنگ زرد پوست تنه بصورت طول بلند شده و در زير آن تنه سرخ فام ظاهر مي‌گردد.

انتشار: انتشار آن در هندوستان- عربستان- عمان- يمن- شمال افريقا در كشورهايي چون سومالي- عدن- سودان- حبشه مي‌باشد.
درخت كندر در عربستان و افريقا بنام علمي: Boswellia Cartarii Birdw  و در هندوستان: Boswellia Serrata Raxb
مي باشد. كندر هندوستان از دو نوع درخت يا درختچه اخذ مي‌شود. برخي كركدار با نام Var Serrata و برخي بدون كرك Var gla bra مي‌باشند قابل ذكر است كه كندر عربستان از درختي است كه كاملاً از كرك پوشيده است.

برداشت:

در اواخر زمستان و در اوايل بهار تنه را شكاف داده و در خرداد و تير و مرداد برداشت مي‌شود
انواع كندر:
1- كندر افريقايي يا افريقي، دو نوع مي‌باشد
1-    كندر مؤنث (سفيد افريقي):  كه به رنگ سفيد تا كاهي رنگ و اشكي كه به آن كندر انثي گفته مي‌شود. و از دونوع Junpiperus, Juniperus thurifera اخذ مي‌گردد. و بهترين نوع كندر اشكي است بدون داشتن دود و به راحتي مي‌سوزد. كندر اشكي به راحتي در دهان نرم مي‌شود و طعم تلخ ندارد.
2-     كندر نر (شابلوط افريقي): كه به آن مذكر يا لبان ذكر مي‌گويند از درخت Boswellia cartorii اخذ مي‌شود. اين كندر نسبت به نوع سفيد آن نا خالص‌تر بوده، ابن سينا به آن بادمجاني رنگ نيز گفته است. اين كندر قرمز رنگ با تكه‌هاي بزرگتر از اشكي مي‌باشد و درجه خلوص آن كمتر از نوع اول است.
2-    كندر هندي: كه پارچه‌اي يا تكه‌هاي بزرگ داشته اما رنگ آن سفيد تا كاهي و گاهاً تيره تر مي‌باشد.

3- كندر يوناني : شيخ الرئيس از كندري نام برده كه از يونان مي‌آمده و نرينه آن را مرغوب‌ترين نوع ذكر كرده‌اند. كه در نامهاي يوناني ذكر شده است.
علك : در برخي ماخذ كندر را علك ناميده‌اند. در فارسي هر جسمي كه در دهان جويده شود و از خود ثقل باقي گذارد و در دهان حل نشود علك ناميده مي‌شود كه امروزه آدامس را مي‌توان مثال زد.
اجزاء كندر:
پس از اخذ كندر آن را درون پارچه‌اي ريخته و حركت مي‌دهند پوسته‌اي كه از روي صمغ‌ جدا مي‌شود قشور و پودر حاصل از آن را دقاق مي‌نامند.
مواد متشكله: 25-35 درصد صمغ 70-60 درصد رزين و 8-3 درصد داراي روغن فرار مي‌باشد.
در 100 درجه حرارت ذوب شده و با بالارفتن درجه حرارت به صورت سوخته مي‌شود در اتر و الكل حل شده 25 درصد آن در الكل حل نمي‌شود. در آب به مقدار 25 تا 30 درصد حل شده و از خود محلول شيري رنگ باقي مي‌گذارد.
طبيعت:

در اكثر ماخد گرم و خشك در درجه اول تا دوم با قوت قابضه و قشور آن، گرم و خشك در درجه دوم و سوم ذكر شده است.
خواص و افعال: كندر داراي قوت مجففه- قابضه- منضجه- جاليه- حابس خون- منقي روح حيواني و دماغي- محلل رياح- حابس سيلان خون- مقوي معده، مقوي دل
اندام سر(دماغ): تيز كننده حافظه- كاهش رطوبت دماغ
نقوع 10 گرم آن در آب و ناشتا ميل كردن آن تقويت حافظه مي‌نمايد  و روش ديگر، خوردن آن با عسل و مويز در ناشتا تقويت حافظه مي‌نمايد. عصاره آبي كندر در مقايسه با عصاره الكلي بر روي حيوانات افزايش قابل توجهي در سرعت يادگيري و تقويت حافظه از خود نشان داده.
مو: با نطرون جهت سبوره و پودر آن رافع قروح سر و محلول آن جلوگيري از ريزش موي سر
پوست: مصرف در صنايع آرايشي- ضد التهاب- ضد ميكروب- شفا دهنده زخمهاي دير بهبود- رفع خونريزي با مصرف دود آن- رويانيدن گوشت- ماليدن آن با عسل جهت كژدمك (نام ورمي كه در اطراف ناخن پيدا مي‌شود) يا داخس (عقربك) جهت دمعه (ريزش اشك) سلاق(سرخي پلك) جرب (خارش) ثالثيل (زگيل) قوبا (ميخچه) سوختگي آتش- دميدگي دهان- ترك پاشنه پا همراه با روغن نافع است- كندر و ترب ماليدن آن رافع بهق است
چشم: دود آن مفيد براي ورم چشم و حكه، دمعه، سلاق، جرب چشم، اكتحال آن رافع ظلمت بصر است.
دماغ: دميدن ان در بيني (نفوخ) خون روي دماغ (رعاف) را بند مي‌آورد.
گوش: چكانيدن آن با شراب در گوش درد گوش را ساكت مي‌نمايد. و در دفع اورام گوش مفرداً و تركيباً مفيد است.
ريه: جهت نفث الدم- قصبه ريه- رفع بدبويي خيشوم همراه مصطكي و عسل جهت سرفه و عسر النفس مفيد است.
شكم: جهت زور پيچ (خلفه) و قي و زحير با زنيان، همراه شكر و عسل مقوي معده- جهت قرحه امعاء – قي و اسهال و علاج ديزانتري- قراردادن كندر بر روي شكم اسهال را بند مي‌آورد.
رحم: رافع سيلان رطوبات رحم بصورت حمول و رفع خونريزي رحم
اعصاب: جهت رفع توهم و خفقان و جهت دردهاي مركب عصبي و ماليدن آن همراه با سركه جهت بيماري مرميقا
استخوان: ضماد آن در شكستگي استخوان- رفع برودت استخوان
وگر بيني كسي را سر شكسته                           دود زخون و گشته سخت خسته
اگر شكسته يابي استخوان را                            علاجش به توان كرد آنچنان را
زخون ساوشان و مرو و ايرسا            و صبر و كندر و بازان به همتا
بكوب و بر جراحت بر سرش نه                         ببندش روز كي دو تا شود به
حكيم ميسري
بواسير: رافع شقاق مقعد- دود دادن آن جهت قروح مقعد- پاشيدن ان با گل ارمني جهت نزف الدم مقعد- همراه مرمكي و زعفران و افيون قراردادن بر مقعد مانع خونريزي است
مردان: مقوي باه و مولد مني است به همراه زرده تخم مرغ نيم برشت و جوز بوا و آرد بسباسه
زنان: با روغن گل جهت ورم پستان در زمان قاعدگي نافع است
داروسازي: در داروسازي جهت استفاده با عرق رازيانه يا عرق دارچين مخلوط شود.
قوت : قوت آن تا 20 سال باقي است
مقدار شربت : 10 گرم
منع مصرف: مصرف آن با سركه يا شراب خطرناك و سمي قوي مي‌شود. اما مصرف موضعي آن بلامانع است
مضرات: محرق خون و بلغم و مصدع محرورين است مصرف زياد آن باعث جنون و جذام و بهق سياه است و مصلح آن شير برنج و شكر است.
بدل (مشابه): ميعه و مسطكي است
نگهداري: در ظروف دربسته نگاهداري شود پودر آن به رنگ سفيد تا زرد است و بهتر است كه پودر آن مدت زيادي نگاه داشته نشود.
تقلبات: جهت شناختن كندر اصلي مي‌توان آن را بو نمود و يا سوزانيد زيرا كندر اصلي در اثر سوختن كمترين دود و بيشترين اشتعال را دارد و هرچه دود بيشتر از خود متصاعد كند نا مرغوبتر است و اگر نسوزد صمغ عربي است و گاهي هم ممكن است با كلي فوني كه از تيره كاجيان مي‌باشد مخلوط شود و گاهاً سندروس را بجاي كندر عرضه مي‌نمايند. و يا صمغ صنوبر را با كندر مخلوط مي‌نمايند.
قشور كندر: از كندر گرمتر ذكر شده است.


خواص كندر در كلام معصومين

پيامبر اكرم (ص): كندر عرق را كم مي‌كند پشت را محكم و عقل را افزون، ذهن را ذكاوت، چشم را جلا مي‌دهد و فراموشي را از بين مي‌برد.
پيامبر اكرم (ص): به زنان باردار خود كندر بدهيد چرا كه عقل كودك را افزون مي‌كند.
پيامبر اكرم (ص): بدن را با روغن كندر چرب كنيد
پيامبر اكرم (ص): اي علي سه چيز ذهن را مي‌افزايد و بلغم را مي‌زدايد، كندر، مسواك، قرائت قرآن
امام علي (ع): جويدن كندر دندانها را استحكام مي‌بخشد بلغم را مي‌زدايد و بوي بد دهان را مي‌برد.
امام صادق (ع): به نقل از رسول اكرم قرائت آياتي از قرآن و جويدن كندر بلغم را كاهش مي‌دهد.
امام رضا (ع): كندر را فراوان بخوريد و در دهان نگاه داريد و نيك بجويد زيرا بلغم معده را پاك و عقل را استحكام و غذا را گوارا مي‌كند.
امام رضا (ع):به زنان خود كندر نر (لبان الذكر- كندر افريقي شابلوطي) بدهيد اگر پسر باشد بيدار دل، آگاه و دلير و اگر دختر باشد روي و خوي وي نكوي شود.
فرهنگ‌ها: در ايران جهت تقويت حافظه در زنان باردار بصورت جويدن مصرف مي‌شود اما بهتر است بصورت خيس كرده مصرف نمايند.
بصورت سوزانيدن (بخور) جهت خوشبويي و رفع مشكلات.
در هندوستان در شهر بمبئي جهت گريزاندن حشرات سوزانيده مي‌شود.
در كليساها و قبرستانهاي و مراسم مذهبي مسيحيان سوزانده مي‌شود و اعتقاد بر اين است كه به جدا شدن روح اموات و مغفرت آنان كمك مي‌كند ولي در جشنهاي مذهبي استفاده نمي‌شود. و در روز چهلم حضرت مسيح (ع) روز مخصوص سوزاندن كندر مي‌باشد.


منابع:
الابنيه عن حقايق الادويه- موفق هروي- انتشارات دانشگاه تهران- 46
اختيارات بديعي- علي بن حسين انصاري شيرازي- محمد تقي مير- پخش رازي- 71
قانون در طب- ابن سينا- شرفكندي- سروش- 61
تحفه حكيم مؤمن- محمد مؤمن بن ميرزا محمد خان تنكابني- مصطفوي-50
پزشكي نامه- ناظم الاطبا- خيام- 1330
مخزن الادويه- عقيلي خراساني- مروي- 1350
گياهان دارويي- دكتر علي زرگري- دانشگاه تهران-1368
معارف گياهي/ مهندس مير حيدر/ سروش/1373
فرهنگ لغات/ ناظم الاطبا/ خيام/ 1350
فرهنگ دهخدا/ دهخدا
فرهنگ گياهان دارويي/ امير امين/ طاق بستان/ 1376
خلاصه مقالات/ اولين همايش بين المللي طب سنتي و مفردات پزشكي/1379 تهران
احاديث پزشكي/ محمدي ري شهري/ سازمان چاپ و نشر / 1384
فارماكوپه گياهان دارويي ايران/ وزارت بهداشت و آموزش پزشكي/1380
طب قديم ايران- طب سنتي دوان- عبدالنبي سلامي/ كازرونيه/1381
بحار الانوار/ مرحوم مجلسي/ مؤسسه وفا/ 1304
الكافي/ كليني رازي/ دار صعب/ 1401
الفردوس/ شهردار الديلمي الهمداني/ دارالمكتب العلميه/ 1406
من لا يحضر الفقيه/ شيخ صدوق/ النشر اسلامي/1397
كنز المقال/ حسام الدين هندي/ الطبقه الاولي/
مكارم اخلاق / حسن طبرسي/ نشر اسلامي/ قم/ 1414 ه.ق
دانشنامه در علم پزشكي- حكيم ميسري- انتشارات دانشگاه تهران- 1373