هليله ميوه يك درخت هندي است كه درخت آن بزرگ و برگ آن باريك و بلند و ميوه آن خوشه دار مي باشد و داراي سه نوع زرد ،كابلي و سياه است.
هليله زرد كوچك و زرد رنگ مي باشد . هليله كابلي رنگ زرد مايل به قرمز و پر مغز و با ريشه كم و كوچك مي باشد و هليله كابلي قويترين هليله است. هليله سياه نيز كوچك و سياه و با اندازه مويز مي باشد كه سفت و بدون دانه مي باشد.
طبيعت هر سه سرد اول و خشك دوم مي باشد. خشكي هليله كابلي از همه كمتر است .
امام رضا (ع) مي فرمايد : در اول فصل گرما سه ماه پشت سر هم در هر ماه سه روز پشت سر هم هليله زرد و رازيانه و شكر از هر كدام هفده و نيم گرم و در اول فصل سرما نيز همين طور ولي به جاي رازيانه از مصطكي استفاده كنيد و اگر اين كار را انجام دهيد هرگز بيمار نمي شويد مگر بيماري مرگ ، كلاً مجموع آن براي تقويت معده و مغز و حواس و حفظ حواس و حافظ باز كردن گرفتگي ها و سردرد ، ماليخوليا ، وسواس سوداوي ، استفراغ ، تپش قلب ، سركوب كردن سوداي حاصل از صفراي سوخته ، زيبايي رنگ صورت ، ورم بدن ، بواسير در اثر غلبه باد و خون ، تب هاي مركب ، مسهل رقيق صفرا و بلغم در عصر مي باشد. ولي اخلاط غليظ را به سبب بسته شدن منافذ پوستي و انسداد عروقي نگه مي دارد و بهتر است آن را با گياهان ملين و باز كننده تركيب كننده بشرط آنكه اثر يكي از آنها با ديگري تداخل نداشته باشد و مانع اثر ديگري نشود.
ولي بهتر است آن را در حقنه ها يعني استفاده از راه مقعد و يا رحم به كار نبرند و آن را نجوشانند چون اثرش كم مي شود نبايد هليله ها را خيلي پودر كرد بلكه بايد نيم كوب و با روغن بادام شيرين استفاده شود تا باعث دل پيچه نگردد هليله را بايد بصورت خيسانده مصرف كرد. اگر مجبور به استفاده از آن شديد آن را نجوشانيد.
اگر آنرا به ريشه دندان بماليد باعث تقويت لثه و درمان خونريزي از ريشه دندان مي باشد و گوشت و لثه ريشه دندان را رشد مي دهد.
خيسانده هليله ها مخصوصاً كابلي بعنوان مسهل بيشتر از دم كرده و جوشانده آن است چون حالت لعابي و صمغيت در آب آن مي آيد ولي خشكي آن در ماده باقي مي ماند ولي بجوشانيد ماده خشكي و يبوست آن هم خارج شده وارد آب مي شود.
خوردن آن بصورت خيسانده و استفاده از ريشه آن بهتر از خود هليله است زيرا اخلاط رقيق را دفع و غليظ را نگه مي دارد و قولنج بوجود مي آورد. مضر مدفوع و باعث يبوست و مصلح آن عناب سپستان مي باشد. وقتي در عصر مصرف شود براي جلوگيري از يبوست روغن بادام يا قند و ترنجبين يا شكر استفاده مي كنند. بدل آن پوست انار است.
هليله كابلي
مسهل صفرا و سودا و بلغم مخلوط ، ادرار آور ، در درمان سردرد ، فراموشي ، تقويت حافظه ، سرگيجه صفراوي ، سياهي رفتن چشم و سرگيجه بلغمي ، ماليخوليا ، اصلح مغز ، صرع ، كجي صورت و به يك طرف رفتن آن هليله كابلي را با سه برابر آن شكر يا عسل مخلوط كرده روزي يك نخود بخوريد. در صرع سوداوي آن را با بسفايج ، اسطوخودوس ، حجر لاجورد و افتيمون بپزيد يا با عسل معجون كنيد ( با سه برابر وزن آنها ) و بخوريد.
كسي كه اختلال در ماهيچه هاي صورت پيدا كند و چشم و لب و ابرو از حالت عادي خارج شود اگر روزي يك عدد هليله كابلي را در دهان نگه دارد و آب آن را قورت دهد بجودتا تمام شود مفيد است.تا يكسال روزي يك عددهليله كابلي خوردن باعث مي شود كه ديگر مو سفيد نشود و براي رفع ضرر آن در اثر زياد خوردن بايد آب را زياد مصرف كنيد.
بدل آن هليله زرد است. مرباي آن مقوي معده و مغز ، بازكننده گرفتگي هاي بلغمي ، تقويت حافظه و كبد مي باشد. دانه آن ادرار آور و پودر آن باعث قطع خونريزي بواسير خونريزي اعضا و تقويت دندان و لثه مي باشد.
هليله زرد
از نظر كارايي بسيار به هليله كابلي نزديك است تقويت مغز و اعصاب ، سرگيجه و سياهي رفتن و صرع صفراوي و خيسانده آن در آب انار مسهل صفرا و اگر آن را در روغن گاو تازه بو داده سپس روغن آنرا گرفته و نيمكوب كنيم با پوست سفت نارگيل سوخته مخلوط نماييد و با آب ولرم بخوريد سه روز پشت سر هم درمان دل پيچه و بواسير و پودر آن براي اشكريزش و كاهش رطوبت و شدت و افزايش بينايي مؤثر است.
دانه آن هم مثل كابلي ادرار آور و پودر آن قطع خونريزي بواسير و ساير اعضا و تقويت دندان و لثه مي باشد. مضر مدفوع و باعث يبوست و مصلح آن عنان و سپستان است.
هليله سياه
بهترين نوع آن سياه سفت بي دانه است. سرد اول و خشك دوم است.
تقويت حافظه و تصفيه خون از سودا ، ماليخوليا ، وسواس سوداوي ، اگر از آن با حجر ارمني و سقمونيا قرص درست كرده با ماءالجبين بخوريد درمان ماليخوليا و جويدن آن قورت دادن آن درمان اختلال ماهيچه صورت و كجي آن و نگاهداشتن آن در دهان باعث كاهش رطوبت معده و تقويت معده و روده و درد طحال ، بواسير ، جذام ، و بو داده آن براي درمان اسهال و نگاهداشتن آن در دهان باعث سياهي مو و تقويت آن و تقويت لثه مي باشد. مضر جگر يا كبد است و مصلح آن عسل است.